प्रस्तावना

भारतांत अणकाराचो इतिहास भोवरंगी आसा. संस्कृत, प्राक्रृत आनी पाली भासांनी तशेंच उदगम जावपी प्रांती वा प्रादेशी भासो, अरबी आनी फारसी भासांमदीं पयलीं अणकार जाल्ले अशें दिसता. 08 व्या आनी 19 व्या शेंकड्यांमदीं पंचतंत्र, अश्टंगहृदय, अर्थशास्त्र, हितोपदेश, योगसूत्र, रामायण, महाभारत आनी भगवतगिता सारक्या भारतीय कथात्मक आनी ज्ञान आधारीत पाठांचें अरबी भाशेंत अणकार जाल्लो. त्या वेळार फारसी आनी भारतीय पाठांमदीं बरेंच दिवप-घेवप जाल्लें. भगवतगिता आनी उपनिषद सारके खाशेले संस्कृत भाशेंतले पाठ भक्ती काळा मजगतीं हेर भारतीय भासांच्या संपर्कांत पावले. हे मजगतीं मराठी भाशेचे म्हान कवी ज्ञानेश्वरान “ज्ञानेश्वरी” च्या रूपान “गिता”चो अणकार केलो आनी अशेच तरेन रामायण आनी महाभारत सारक्या म्हाकाव्याची खूब संत-कवी वेग-वेगळ्या भासांनी पाठाची रचना केली. देखीकः पंपा, कंभार, मोला, उझुताचान, तुळशीदास, प्रेमानंद, एकनाथ, बलरामदास, माधव खंडाली आनी क्रितीभासान रामायणाचें रुपांतर केलें.

वसणुकेच्या काळांत अणकाराच्या युरोपी भासो आनी भारतीय भासांमदीं संस्कृत भाशेमदीं अणकाराचो बरोच ओतो आयिल्लो. जर्मन, फ्रँच, इटालियन, स्पॅनिश आनी भारतीय भासांमदीं बरेंच दिवप-घेवप चलतालें, पूण नेत्यृत्व करपाचो दर्जो आनी वसणुक कारांची भास आशिल्ले इंग्लिशीक खाशेलो हक्क दिल्लो. कालिदासाच्या “अभिज्ञान शकुंतला” चें इंग्लीश अणकार विलियम जोन्सान करून ब्रिटिश अणकाराचो टप्पो सुरू केलो. पाठाच्या रूपांत “शकुंतला” भारतीय संस्कृतिची प्रतिश्ठा घडोवपी आनी भारतीय पाठाचें जाण दिवपी प्राथमीक पाठ थारला. 19 व्या शेंकड्यांत 10 चे परस चड भारतीय भासांनी तें (शकुंतला) अणकार जाल्ल्यान हें स्पश्ट जाता. भारतांत आपल्या राज्याची पकड वा प्रभुत्व अदीक घट करूंक तशेंच खुलासो, वर्गीकरण आनी नियंत्रण दवरपाच्या वांगडाच पूर्वेच्या आदर्श तत्वांक धरून (वसकूण कारांनी) ब्रिटिशांनी अणकाराचे प्रयास केल्ले. ताणीं आपलेवरीं भारताचो वेगळो अणकार केल्लो, देखून इंग्लिशींत पाठाचो अणकार करपी भारतीय अनुवादक पसरप, सुदारप, तपासप वा उजळणी करप वा केन्ना-केन्नाय ब्रिटिशांच्या समंजसाक आव्हान दिताले आनी ह्या मजगतीं हो संघर्श आधुनिक पाठाकडेन पावचे बदलाक फकत पुरातन पाठा मर्यादीत घुंवतालो. शंकराच्या “वेदांता”, “केना” आनी “इसावस्या उपनिषदा”चें राजा राम मोहन रॉयान इंग्लीश भाशेंत केल्ले अणकार, भारतीय विद्वानान इंग्लीश भाशेंत केल्लो पयलो भारतीय हस्तक्षेप अशें मानतात. उपरांत आर सी दत्तान ऋवेद, उपनिषद, रामायण, महाभारत आनी थोड्या उत्कृश्ठ संस्कृत नाटकांचो अणकार केल्लो. भारतीयांविशीं नम्र आनी आळशी हो समज पयसावूंक कल्पनारम्य आनी उपयुक्ततायवादीक आव्हान दिवंक हे अणकार आशिल्ले. ताच्या उपरांत दिनाबंधू मित्रा, अरबिंदो आनी रबिन्द्रनाथ ठागोर सारक्याच्या रूपान अणकाराक हुंवार आयलो. ह्या काळार भारतीय भासांमदींय मर्यादीत प्रमाणांत अणकार सुरू जाले.

भारतांत आयज लेगीत शिक्षीत विभागाकडेन इंग्लिशीमेरेन पावपाची क्षमता ना वा तांकां मेळना, हें सत्य आसा आनी अशें जाल्ल्यान विशिश्ट साहित्य आनी ज्ञान आधारीत पाठाचें भारतीय भासांनी अणकार केल्या ह्या विभागाचें समर्थ जावंक शकता. अणकारासंबंदीं गांधीजीचें मत हांगा लागू जाताः- “इंग्लीश ही आंतरराष्ट्रीय व्यापार आनी धंद्याची भास जाल्ल्यान ही भास थोड्या लोकांनी शिकपाची गरज आसा. भास शिकिल्ल्यांनी ते (इंग्लीश) भाशेचेर बरें प्रभुत्व मेळोवचें आनी तांणी इंग्लीश भाशेंतल्यो उत्तम कृती थळाव्या भासांनी अणकार करचेखातीर हांव प्रोत्साहीत करूंक सोदतां”. शिक्षणीक मळार इंग्लीश भास माध्यमाच्या रूपान आपणायिल्ल्यान भारतीय भासांचो विकास आडावंक शकता अशी जाणीव तांकां जाल्ली.

पूर्व वसणूक काळांत, भारतांत पाठशाला आनी मकताबांनी दिल्लें शिक्षण प्राथमीक समाजप्रियेचो विस्तार आनी भाशाविशयक कुशळटायेची परंपरा जी परस्पर बुदवंत वाचा प्रकाराक बडटी दिता, जातूंत थळाव्यो बोलयो आनी प्रमाण बोली वा उतरावळीचोय आसपाव आसता. विविध क्रियाविशय मोलादीक भासो आनी लिपयो गिरेस्त आनी प्रवाही भाशाविशयक सांठो तज्ञांक तांक मेळोवन दिता. भारताची परंपारीक भिन्नतरांचें भाशाविशयाकडेन बेचैन (समाधानी नाशिल्ल्या) आशिल्ल्या वसणुक कारांनी इंग्लीश आनी भारतीय भासांमदीं भेद निर्माण करून भारतीय शिक्षण पद्दीक एकतत्ववादाचें समाधान आपणायलें. लॉर्ड माकावलेचें ‘Minute on Indian Education’ (1835) आनी ताच्या पूर्वाधिकाऱ्यांनी भारतीय भासांकडेन दुर्लक्ष केलें. वसणुके उपरांतच्या काळांत, संपर्काची भास म्हूण आवय भाशेच्या वापराचेर चड भर दिवंक लागले. तशेंच मानसशास्त्रीय, समाजीक आनी शिक्षणीक मळार, भुरगें आपले आवय भाशेंतल्यान बरें आनी बेगीन शिकूंक पावता अशें खुबश्या भाशा येवजण अधिकाऱ्यांनी म्हणिल्लें आनी ह्या विशीं शिफारस UNESCO’s केल्ली.

ह्या खातीर आमी आमच्या समाजांत आनी शाळांनी समाजाचें प्रतिनिधित्व करपी भासांखातीर जागो तयार करपाची गरज आसा. शिक्षक आनी विद्यार्थ्यांक समृद्धीपणान वा खूब प्रमाणांत साहित्यीक आनी ज्ञान आधारीत पाठ उपलब्ध जातले, तेन्नाच हें सगळें शक्य जातलें. तशेंच हे पाठ एके भारतीय भाशेंतल्यान दुसरे भारतीय भाशेंत अणकार करपाची भोव गरज आसा. हें ‘donor’- म्हणजे देणगीदार वा दातो- पश्चिमी इंग्लीश वा इंग्लेज भाशेंतल्यान ज्ञान आधारीत पाठ सरळ घेवचे परस एके भारतीय भाशेंतल्यान दुसरे भारतीय भाशेंत व्हरचें (सिंग 1990).

हें उंचेलें ज्ञान आधारीत पाठ आपले आवय भाशेंतल्यान मेळोवंक इत्सूक आशिल्ल्या भारतांतल्या सामान्य दादल्या आनी बायलांक उपलब्ध करूंक जाय हें आमचें निश्चयी मत आसा. राष्ट्रीय अणकार मोहिमेची संकल्पना ह्याच सामान्य पूर्वपक्षांतल्यान भायर सरिल्ली.